สะค้านเป็าเถาของพืชชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Piper aff. pendulispicum C.DC.  เป็นสมุนไพรที่ใช้ในตำรายาไทยมาแต่โบราณ. งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อจัดทำข้อกำหนดมาตรฐานของสะค้าน. จากการศึกษาได้พบลักษณะเด่นทางจุลกายวิภาคศาสตร์เป็นแบบพิเศษ, มีเนื้อเยื่อท่อลำเลียงเรียงเป็น 2 วง แต่ละวงมีชั้นเนื้อเยื่อพาเรงคิมาคั่น, มีท่อเมือกแทรกกระจายในเนื้อเยื่อพาเรงคิมาและมีท่อเมือกขนาดใหญ่ 1 ช่องอยู่กลางลำต้น, มัศมีเนื้อไม้กว้าง. ลักษณะผงสมุนไพร พบเซลล์พาเรงคิมาที่ภายในเซลล์มีเม็ดแป้ง, เซลล์สเกลอรีดมีหลายขนาดและหลายรูปร่าง, ผนังเซลล์หนา, เซลล์ท่อลำเลียงเป็นแบบขอบบุ๋ม และแบบขอบบุ๋มยาว, มีเซลล์เส้นใยขนาดใหญ่. สารสกัดสะค้านด้วยเอทานอลร้อยละ 95 มีสารซึ่งแยกด้วยโครมาโทรกราฟีแบบชั้นบาง 18 จุด พบจุดพิเพอรีนที่ค่า hRf 58-70. เถาสะค้านทั้ง 12 ตัวอย่างที่ใช้ศึกษาข้อกำหนดทางเคมี-ฟิสิกส์ กำหนดได้ว่าควรมีปริมาณสิ่งแปลกปลอม, ความชื้น, เถ้ารวมและเถ้าไม่ละลายในกรด ไม่เกินร้อยละ 0.74, 7.89, 0.47 และ 0.03 โดยน้ำหนัก ตามลำดับ และปริมาณสารสกัดด้วยเอทานอลร้อยละ 95 และสารสกัดด้วยน้ำ ไม่น้อยกว่าร้อยละ 5.99 และ 23.20 โดยน้ำหนัก ตามลำดับ.

คำสำคัญ: ข้อกำหนดมาตรฐาน, สะค้าน, Piper aff. pendulispicum C.DC.

“Sakhan” is the climbing stem of Piper aff. pendulispicum C.DC. It is a crude drug that has been used in Thai traditional medicine since ancient times. The aim of this research is to set up the specifications for the crude drug “Sakhan.” The distinct microscopic characteristics of Sakhan are the anomalous arrangement of the vascular tissues: two layers of vascular tissues alternate with the layer of parenchyma tissues. The large lenticel composed of many layers of cork cells and large crack of air space. The mucilage canals were found in the pith and in parenchymatous layer. Powdered drug study found parenchyma cells with starch granules inside, various shapes of thick-walled sclereid, pitted vessels and elongated pitted vessels, and lignified walled fibers. The thin-layer chromatogram of 95% ethanolic extract of Sakhan showed 18 spots due to its major constituents. The hRf values of piperine spot ranged from 58 to 70. Twelve samples of Sakhan were used for the study of physico-chemical specifications. The limits for foreign matter, moisture, total ash, and acidinsoluble content of Sakhan were proposed as being not more than 0.39, 7.89, 0.47 and 0.03%w/w, respectively, whereas the limits for ethanol-soluble extractive and water-soluble extractive were set as being not less than 5.99 and 23.20%w/w, respectively.

Key words: specification, Sakhan, Piper aff. peundulispicum C.DC.