แพรเซี่ยงไฮ้ มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Portulaca grandiflora Hook.f. จัดอยู่ในวงศ์ Portulacacear. จากภูมิปัญญาพื้นบ้านมีรายงานว่า ส่วนเหนือดินมีสรรพคุณแก้เจ็บคอ, แก้ผดผื่นคัน และแก้พิษร้อน. เนื่องจากยังไม่มีรายงานการวิจัยเกี่ยวกับสมบัติทางกายภาพทางเคมีของสมุนไพรชนิดนี้มาก่อน การศึกษานี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสมบัติทางเคมีของส่วนเหนือดินแห้งของแพรเซี่ยงไฮ้ เพื่อใช้เป็นแนวทางในการจัดทำข้อกำหนดทางเคมี. ผู้ทำการศึกษาได้เก็บตัวอย่างจากแหล่งธรรมชาติต่าง ๆ ในจังหวัดนนทบุรี, จันทบุรี และเชียงใหม่ จำนวน 28 ตัวอย่าง. จากการศึกษาพบว่าวัตถุดิบแห้งมีข้อกำหนดทางเคมีดังนี้: มีปริมาณเถ้ารวมและปริมาณเถ้าที่ไม่ละลายในกรดไม่เกินร้อยละ 19 และร้อยละ 1 โดยน้ำหนัก ตามลำดับ, ปริมาณสารสกัดด้วยน้ำ และปริมาณสารสกัดด้วยเอทานอล 95% ไม่น้อยกว่าร้อยละ 20 และร้อยละ 7 โดยน้ำหนักตามลำดับ, และปริมาณความชื้นไม่เกินร้อยละ 9 โดยน้ำหนัก, รวมทั้งได้พิสูจน์เอกลักษณ์ทางเคมีด้วยวิธีปฏิกิริยาการเกิดสีและวิธีรงคเลขผิวบาง ซึ่งข้อกำหนดทางเคมีนี้เป็นประโยชน์ต่อการควบคุมคุณภาพส่วนเหนือดินแห้งของสมุนไพรแพรเซี่ยงไฮ้.

คำสำคัญ: แพรเซี่ยงไฮ้, ส่วนเหนือดินแห้ง, การควบคุมคุณภาพ, ข้อกำหนดทางเคมี

The aerial parts of Phrae Sianghai, Portulaca grandiflora Hook.f. (Family Portulacaceae) has long been used in folk medicine for the treatment of sore throat, skin rash, and detoxification. Since the chemical specification of this crude drug has not been reported before, this research was conducted to study the physicochemical properties of this plant for setting up the guideline of its chemical specifications. This study was conducted on 28 samples of dried aerial parts of Phrae Sianghai, collected from various natural sources in Nonthaburi, Chantaburi and Chiang Mai provinces. It was found that the total ash and acid-insoluble ash contents were not more than 19 percent and 1 percent w/w, respectively. The water-soluble and 95 percent ethanol-soluble extractives were not less than 20 percent and 7 percent w/w, respectively, while the moisture content was not more than 9 percent w/w. Additionally, the chemical identification was also provided using color tests and thin-layer chromatographic method. The result of this study will be useful for the quality control of Phrae Sianghai dried aerial parts.

Key words: Portulaca grandiflora Hook.f., dried aerial parts, quality control, chemical specifications