ปัญจขันธ์ (Gynostemma pentaphyllun (Thunb.) Makino) เป็นสมุนไพรชนิดหนึ่งนิยมนำมาผลิตเป็นชาชงสมุนไพรที่กำลังได้รับความนิยมในปัจจุบันเนื่องจากพบว่ามีสรรพคุณทางเภสัชวิทยาหลายอย่าง. การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาแบบการปลูกและอายุเก็บเกี่ยวที่เหมาะสมของปัญจขันธ์ เพื่อให้ได้ผลผลิตและปริมาณแซโพนินรวมสูงสุด. การทดลองปลูกปัญจขันธ์พันธุ์สิบสองปันนา ๑ มีแบบขึ้นค้าง และไม่ขึ้นค้าง พบว่าให้ผลผลิตที่ไม่แตกต่างกัน, แต่อายุเก็บเกี่ยว ๒, ๓, และ ๔.๕เดือน มีผลต่อผลผลิตอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ. ผลผลิตของอายุเก็บเกี่ยว ๓ ระยะ มีน้ำหนักสด ๑๓๕-๑,๐๐๕ กก./ไร่ ซึ่งอายุเก็บเกี่ยว ๔.๕ เดือนให้น้ำหนักสดสูงสุด ๑,๐๐๕ กก./ไร่. ผลผลิตแห้งของอายุเก็บเกี่ยว ๓ ระยะ มีน้ำหนักแห้ง ๑๙.๕-๑๗๖ กก./ไร่ ซึ่งอายุเก็บเกี่ยว ๔.๕ เดือน ให้น้ำหนักแห้งสูงสุด ๑๗๖ กก./ไร่. ผลการวิเคราะห์ปริมาณแซโพนินรวม พบว่าการปลูกแบบขึ้นค้างมีปริมาณแซโพนินรวม ๑๑.๔๔ กรัม/น้ำหนักแห้ง ๑๐๐ กรัม และการปลูกแบบไม่ขึ้นค้างมีปริมาณแซโพนินรวม ๘.๙๒ กรัม/น้ำหนักแห้ง ๑๐๐ กรัม ซึ่งไม่มีความแตกต่างกันทางสถิติ. การปลูกแบบขึ้นค้างของทุกอายุเก็บเกี่ยวมีปริมาณแซโพนินรวมสูงกว่าการปลูกแบบไม่ขึ้นค้าง แต่ไม่พบความแตกต่างกันทางสถิติ.

คำสำคัญ: ปัญจขันธ์, การปลูก, อายุเก็บเกี่ยว, แซโพนินรวม

Panjakan or Jiaogulan or Gynostemma pentaphyllum (Thunb.) Makino is a medicinal herb that has gained considerable interest among Thai people, as research has shown that it possesses various pharmacological activities. This study was conducted to determine an appropriate pattern of cultivating and harvesting G. pentaphyllum in order to obtain the highest yield and highest total saponin content. Cultivation pattern, the staking or non-staking of G. pentaphyllum did not show any difference in the yield of G. pentaphyllum cultivar Sibsongpunna No.1. However, harvesting times of two, three and four and a half months showed differences in yield, and the differences were statistically significant. The weight of fresh G. pentaphyllum at three periods of harvest ranged from 35 to 1,005 kg/rai. A harvesting period of 4.5 months showed the highest yield at 1,005 kg/rai. The dry weight of G. pentaphyllum at three periods of harvest ranged from 19.5 to 176 kg/rai. A harvesting time of 4.5 months showed the highest yield, at 176 kg/rai. Analysis of total saponin content showed that the staked herbs had a content of 11.44 g/100 g dry weight and non-staked herbs yielded a content of 8.92 g/100 g dry weight. The difference was not statistically significant. Planting with stakes for any period of harvesting yielded a higher total saponincontents than non-staked crops; however, the differences were not statistically significant.

Key words : Gynostemma pentaphyllum (Thunb.) Makino, cultivation pattern, harvesting time, days to harvest, saponin