การศึกษองค์ความรู้ ความเชื่อ วิธีการ ขั้นตอน ตำรบยาที่ใช้ในการกวาดยาเด็กตามภูมิปัญญาไทย รวมทั้งปัจจัยที่มีผลต่อการดำรงอยู่ของหมอ โดยสัมภาษณ์และสังเกตการทำงานของหมอกวาดยา 3 ราย ในพื้นที่กรุงเทพมหานคร และสัมภาษณ์ผู้ปกครองที่นำเด็กมารักษาและผู้ทรงคุณวุฒิทางการแพทย์แผนไทย พบว่าหมอทั้ง 3 ราย มีประสบการณ์ในการรักษาโรคเด็กด้วยการกวาดยามานานกว่า 20 ปี โดยเรียนรู้จากบรรพบุรุษ, มีความเชื่อว่าโรคที่เด็กมากวาดยามีสาเหตุมา่จากเชื้อโรค เป็นโรคที่ชาวบ้านเรียกว่า“ซาง”, หมอทำการรักษาด้วยการกวาดยา และให้ยาไปกินต่อที่บ้าน. วิธีกวาดยาหมอส่วนใหญ่ใช้นิ้วชี้หรือนิ้วก้อยป้ายยาและกวาดให้ลึกถึงโคนลิ้น วันละครั้ง. ตำรับที่ใช้กวาดมักจะผสมเหล้าเป็นน้ำกระสาย และเป็นสูตรตำรับประจำตระกูล. หมอรายหนึ่งใช้เฉพาะยาสามัญประจำบ้านแผนโบราณ ค่าบริการครั้งละ 10-29 บาท, หมออีกรายผูกข้อมือเรียกขวัญเด็กคิดค่าบริการเพิ่ม 5 บาท. ผู้ปกครองที่พาเด็กมารับบริการส่วนใหญ่เคยรักษาด้วยการกวาดยา พอใจในการรักษา. หมอ 2 รายมีผู้มารับบริการมากกว่า 100 คนต่อวัน, แต่หมออีกรายมีคนไข้ ประมาณ 2-10 คน ต่อวัน. สิ่งที่มีผลต่อการดำรงอยู่ของหมอเกิดจากมีผู้ป่วยศรัทธามารับบริการต่อเนื่อง ค่าบริการไม่แพง รักษาโรคหาย มีชื่อเสียงมายาวนาน. นอกจากนี้ หมอยังรักษาโรคอื่นๆ ในผู้ป่วยทั่วไปด้วย. การกวาดยาเป็นวิธีบริหารยาให้เด็กที่เป็นเอกลักษณ์ไทย. หากศึกษาและพบว่ามีผลดีก็ควรจะให้การส่งเสริมการใช้ต่อไป.

คำสำคัญ: การกวาดยา, การแพทย์แผนไทย

The present study was a descriptive one on the use of traditional throat paint by three traditional healers in Bangkok for the treatment and relief of diseases and symptoms commonly found in children. The objectives of the study were to obtain information on the healers’ knowledge and beliefes, the procedure for the application of the paint, traditional recipes for the paints used, as well as factors affecting their existence as the healers specialized in the administration of throat paint for children. The study was conducted by interviewing and observing the practice of three healers in the Bangkok area, and interviewing the children’s guardians and experienced traditional medical practitioners. It was found that all three traditional healers gained their knowledge of traditional medicine from their ancestors and had more than 20 years of experience in treating children with traditional throat paint. The healers believe that diseases in children, the so-called “sang,” are caused by germs. Young patients with “sang” are treated with traditional throat paint and some traditional medicines prescribed for use at home. The healers use their index finger or little finger to apply the paint on the base of the patient’s tongue once a day. A liquid vehicle is usually used for preparing the paint. The recipes of two healers were inherited only within their family while the third healer used a well-known traditional household remedy. The cost for the treatment ranged from 10 to 29 baht per visit. An additional 5 baht was charged by one healer if a holy thread is tied to a child’s wrist to boost his or her spirit. The guardians who took the children to the healers previously had received throat paint application and were satisfied with the treatment. In addition, two of healers had more than 100 patients per day, while the other had only about 2-10 patients. Factors affecting the existence of the healers are the faith that the patients continuously have in the healers, inexpensive service charges, as well as their long-lasting fame. The healers not only treat diseases in children but also diseases in other age groups. The application of traditional throat paint is a method of administration of traditional medicine in children that may be regarded as another that is characteristic of Thailand. The study of and greater understanding related to the use of traditional throat paint, its revival, and promotion for use in primary health care are expected to help relieve common health problems in the country into the future.

Key words: traditional throat paint, traditional healers, pediatric care